وقتی والدین به خاطر مشکلاتی که در مواجهه با رفتار کودک خود دارند، با ما مشورت میکنند، اغلب آنقدر درماندهاند که حتی نکته مثبتی هم برای گفتن ندارند. آنها شخصیت کودک را با کلماتی نظیر: لجباز، تنبیل و خودخواه توصیف میکنند. این یک حلقه معیوب است و راه به جایی نمیبرد. تغییر دادن شخصیت به مراتب از تغییر دادن رفتار مشکلتر است. وقتی برای تغییر دادن رفتار کودک تلاش میکنید، احتمال موفقیت شما بیشتر است. به بچه نگویید، «چه دختر خوبی». زیرا این جمله بدین معناست که هدف، عبارت است از خوب بودن در تمام اوقات؛ مسلم است که این انتظار غیر ممکن است. به جای آن میتوانید «من از طرز حرف زدنت با مایکل خوشم آمد». گفتن عبارت «پسر خوب» یا «دختر خوب» نمیتواند احساس مشخصی را به کودک القاء کند؛ مگر آن که کودک بتواند آن را با رفتارهای خویش ارتباط دهد؛ زیرا تصور هر کس از خود، بر پایه تصوری که از اعمالش دارد، استوار است.مشاوره کودک تلفنی
چگونه رفتار کودک را تحسین کنیم؟
موثرترین راه برای آموزش رفتار خوب، شکل دادن رفتار با تحسین است. این روش تربیتی، باید بهطور مداوم مورد استفاده قرار گیرد تا رضایت شما را از رفتارهای جدید فرزندتان نشان دهد.
از تحسینهای ویژه استفاده کنید
هدف از تحسین کردن، افزایش رفتارهای شایسته است پس شما باید بر رفتارهای خاصی که مورد قبولتان هستند، تاکید کنید. هرچه تحسین شما اختصاصیتر باشد، کودک درست بودن کارش را بهتر درک میکند و احتمال این که آن عمل را تکرار کند نیز بیشتر میشود. برای نمونه یک روز صبح متوجه میشوید که فرزندتان رختخوابش را مرتب کرده است، در همان حال نیز مشغول شانه زدن موهایش است. اگر به سادگی بگویید «از این که امروز صبح رختخوابت را جمع کردی خیلی خوشم اومد ممنونم.»
وقتی والدین برای یافتن نکته مثبتی در رفتار کودکشان دچار مشکل میشوند ما از آنان میخواهیم که از رفتارهای پسندیده کودکان خود یادداشتی تهیه کنند. ما والدینی را دیدهایم که فریاد میزدند: «هیچی برای نوشتن نبود!» اما بیشتر پدر و مادرها از مشاهده آن همه رفتارهای خوبی که نوشته بودند و از نقشی که از این یادداشتها در یادگیری روش تحسین داشت، شگفتزده میشدند.
وقتی شما از این روش استفاده میکنید، در پایان هر روز، یادداشتها را به کودکتان هم نشان دهید. این کار، روش خوبی برای صحبت کردن در مورد وقایع هر روز است و با این کار هر دو شما احساس خوبی خواهید داشت.
هر پیشرفتی را تحسین کنید
مراقب باشید تا به رفتارهای خوب کودکتان توجه کرده، آنها را تحسین کرده و بدین وسیله قدیم کوچک در جهت تربیت کودک بردارید. اگر به فرزند خردسالتان گفتهاید که باید اسباب بازیهایش را پس از بازی کردن با آنها مرتب کند ولی او قبلا هیچگاه این کار را انجام نداده است، پیشرفتهای کوچک او را نیز ستایش کنید.
برای نمونه، دفعه اول به خاطر برداشتن یکی از اسباب بازیها از کف اتاق و گذاشتن آن در کمد (در حالی که سه یا چهار تای دیگر را رها کرده است) از کودکتان تعریف کنید و به او آفرین بگویید: «چه کار خوبی کردی که کامیونترو توی کمد اسباب بازیها گذاشتی. بگذار کمکت کنم تا بقیهرو هم جمع کنی». دفعه بعد به خاطر جمع کردن دو قطعه از اسبابهایش از او تعریف کنید و همینطور ادامه دهید تا رفتار کودک اصلاح شود.
تصور کنید که فرنزد شما میخواهد همیشه مورد توجه باشد و تا وسط حرف شما نپرد نمیگذارد که مکالمه تلفنی خود را تمام کنید. بار اول که سی ثانیه منتظر شد، صحبت کردن را متوقف کنید و به خاطر این کارش از او تشکر کنید و قبل از آن که دوباره شروع به صحبت کنید، جوابش را بدهید. در فرصت مناسب بعدی برای زمان طولانیتری صبر کنید و سپس جوابش را بدهید. در واقع با این کار انتظار را در او شکل دهید. شاید مجبور باشید که کارتان را با توقعات کمتری آغاز کنید تا به هدفتان برسید.
هنگامی که رفتار جدیدی تثبیت شده است، برای حفظ آن به تحسین کمتری نیاز داریم و لازم نیست کودک در مورد آن رفتار به خصوص بهطور مداوم تمجید شود. در عوض، بهطور اتفاقی این کار را انجام دهید؛ مثلا هر پنج یا ده باری که کودک آن را انجام میدهد، از او تعریف کنید. این روش برای تقویت رفتار مزبور کافی است و به زودی برای هر دوی شما طبیعی خواهد شد. توجه داشته باشید که در مورد هر رفتاری ستایش را هرگز بهطور کامل متوقف نکنید.
بهطور مناسب و مقتضی تحسین کنید
برای دریافت پاسخهای بهتر، نوع تحسین را با سن و اخلاق کودک متناسب کنید. برای نمونه در آغوش گرفتن، بوسیدن و دیگر نشانههای عملی محبت همراه با کلمات مهرآمیز، برای کودکان خردسال موثرند. اما در مورد کودکان بزرگتر بهتر آن است که از پیامهای سری استفاده کنیم. زیرا این کودکان بیشتر دوست دارند بهطور خصوصی تشویق شوند. برای نمونه، میتوانید با یک چشمک یا اشاره دست نشان دهید که به عمل خوبش توجه کردهاید. بعدا میتوانید در مورد رفتار پسندیدهاش، با یکدیگر صحبت کنید.
بیشتر کودکان بزرگتر با لحن آمیخته با شوخی را به تعریف و تمجید مستقیم ترجیح میدهند. گفتن این جمله که «عجب مستخدم با سلیقهای اینجا بوده است!» پاسخ بهتری را در یک کودک دوازده ساله برمیانگیزد تا این جمله که «واقعا رختخوابت را خیلی خوب مرتب کردهای».
به نظر ما باید در مورد واکنشهای فرزندتان نسبت به تحسین، قضاوت کنید تا ببینید به هدف زدهاید یا خیر. اگر کودک تعریفهای شما را نادیده میگیرد، ولی بعدا آن رفتار خوب را تکرار میکند، درمییابید که ستایش موثر بوده است.
توجه: به خاطر داشته باشید که جملات تکراری خسته کننده میشوند. عبارات مشابهی که پشت سر هم استفاده میشوند، تاثیر خود را از دست میدهند؛ خلاق باشید. گاهی بهتر است یک یادداشت زیر بالش یا در کیف فرزندتان بگذارید و در آن از یک رفتار ناپسندش بهطور خاص شکایت کنید. یا اجازه دهید در حالی که با عصبانیت در مورد اعمال نادرستش با یک دوست صحبت میکنید، بهطور تصادفی حرفهای شما را بشنود.
برای تقویت اثرات تحسین میتوانید یک جایزه را نیز با آن همراه کنید. به کودک بگویید که از کدام کارش خوشحال شدهاید و به او وعده یک هدیه کوچک بدهید، ولی هدیه دادن را برای زمانهای خاص بگذارید تا همیشه منتظر آن نباشد.
بلافاصله کودک را تحسین کنید
تحسین کردن به خصوصی در مورد کودکان خردسال وقتی موثرتر است که بدون معطلی صورت گیرد. نگذارید تا بین رفتار پسندیده او و پاسخ شما فاصله زیادی بیفتد، اگرچه کودکان بزرگتر قادرند این فاصله زمانی را درک کنند.
معمولا فاصله بین عمل کودک و واکنش ما میتواند با یک اشاره کوچک به موضوع پُر شود. سپس در یادداشت روزانه رفتارهای خوب نوشته شود. وقتی این یادداشت را به او نشان میدهید، چیزی هم به عنوان تحسین بگویید. مثلا بگویید: «وقتی میبینم به خواهرت هم کاغذ نقاشی میدی، خیلی خوشحال میشم». البته لازم نیست که در یادداشتتان توضیحات کاملی بنویسید، بلکه رفته رفته عادت میکنید علامتی بگذارید که فقط برای خودتان معنی داشته باشد.
منبع:مرکز مشاوره و روانشناسی ایران-مشاوره کودکان تلفنی:تحسین رفتار کودک
اگر روز آغاز خوبی داشته باشد، امکان بیشتری وجود دارد که هم والدین و هم بچهها روز خوبی در پیش داشته باشند. با این حال، ما اغلب چنان گرفتار عادتها و وظایفمان در زمینه بیدار کردن به موقع، مراقبت از بهداشت کودک، فراهم آوردن غذا، رسانیدن کودک و رتق و فتق امور هستیم که این درگیریهای اجتنابناپذیر صبحگاهی میتوانند تمام روز را خراب کنند.
در این مقاله کوشش خواهیم کرد تعدادی از مشکلات والدین و کودکان که معمولا موجب گرفتاریهای صبحگاهی میشود و همچنین راههایی که میتوان از آنها اجتناب کرد یا تغییرشان داد را مورد بحث قرار دهیم. هنگامی که راههای پیشنهادی را امتحان کردید، مشاهده خواهید کرد که این راهحلها چه تغییر عمیقی در شروع برنامههای روزانه خانواده شما و همچنین دیدگاه مثبتتر اعضاء خانواده نسبت به یکدیگر و نسبت به روز در پیشرو، ایجاد خواهد کرد.
نظر مشاور کودک در مورد کودک سحرخیز
کودکانی که صبحها خیلی زود از خواب برمیخیزند: زمانی که کودک شما صبحها چنان زود از خواب برمیخیزد که باعث دردسر شما میشود، چه کاری میتوانید انجام دهید؟ اگر کودک شما با زود برخاستن، خواب شما را برهم میزند و یا با پرسه زدن خودسرانه در اطراف خانه موجب نگرانی شما میشود، میتوانید به او یاد دهید که در چنین مواقعی دوباره به خواب برود و یا به آرامی در رختخواب خود بازی کند. ولی در درجه اول باید بررسی کنید که آیا میزان خواب او کافی است یا نه.
واقعیت این است که بعضی از کودکان به خواب بسیار کمتری نسبت به کودکان دیگر نیاز دارند. میزان خواب کافی در مورد یک کودک میتواند دوازده ساعت و در مورد کودک دیگر هشت ساعت باشد. گاهی کمخوابی میتواند نشانگر فعال بودن بیش از حد باشد ولی معمولا صرفا نمایانگر تفاوت بین افراد است. اگر میزان خواب کودک شما آن قدر نیست که روز را به خوبی بگذراند، وظیفه شما این است که به او یاد بدهید هنگامی که از خواب برمیخیزد،
چطور مجددا به خواب برود و یا این که چطور بیشتر بخوابد. ولی اگر با این مقدار خواب، کاملا راحت و شاداب است وظیفه شما این است که به او یاد دهید تا رسیدن موقع مناسب برای بیدار شدن سایرین، در یک مکان امن و یا رختخواب به آرامی و بدون سروصدا بازی کند.روانشاسی کودک
تعیین وضعیت خواب کودک
با پرسشهای زیر میتوانید وضعیت کلی خواب کودک را تعیین کنید:
۱- آیا کودک همیشه نسبت به همسالانش کمتر میخوابد؟
۲- هر شب چند ساعت میخوابد؟
یک هفته میزان خواب شبانه کودک را یادداشت کنید و سپس میانگین آن را محاسبه نمایید. متوسط خواب شبانه کودک چقدر است؟
۳- آیا میزان خواب کودک هر شب تقریبا یکسان است و یا این که تفاوت زیادی بین مقدار خواب او در شبهای مختلف وجود دارد؟
۴- آیا معمولا کودک صبحها شاداب است؟ آیا تا هنگام خواب بعدازظهر یا خواب شب «دوام» میآورد و یا این که مجددا به خواب میرود؟
اگر میزان خواب شبانه کودک تقریبا هر شب به یک اندازه است و معمولا صبحها شاداب است، احتمالا خوابش کافی است و تنها باید آموزش ببیند که وقتی شبها به خواب نمیرود یا این که صبحها زود از خواب بیدار میشود، به آرامی در رختخواب بازی کند. اگر کودک به خواب بیشتری نیاز دارد، میتوانید روشهای زیر را به کار گیرید تا با تغییر عادتهای خوابیدن، کودک بتواند بیشتر بخوابد:
آموزش زمانبندی خواب به کودک
چطور به کودکان آموزش دهیم که بیشتر بخوابند. بعضی از کودکان به راحتی به خواب میروند، ولی عادت دارند قبل از ساعت مقرر از خواب برخیزند. راه حلهای زیر میتوانند به چنین کودکانی بیاموزند چطور تا رسیدن ساعت مناسب برای بیدار شدن، مجددا به خواب روند.
قاطع باشید. هنگامی که کودک زود از خواب برمیخیزد، با قاطعیت از او بخواهید که دوباره بخوابد و یا این که تا هنگامی که به سراغش نرفتهاید در رختخواب بماند. در مورد بعضی از کودکان همین کافی است؛ البته به شرط آن که کودک حس کند شما واقعا این حرف را جدی میزنید.
انتظار معجزه نداشته باشید. بیشترین چیزی که میتوانید انتظار داشته باشید، افزایش تدریجی زمان خوابیدن است. اگر کودک نوپای شما ساعت ۶ صبح از خواب برمیخیزد، از او انتظار نداشته باشید که روز بعد ساعت ۸ صبح از خواب برخیزد. اگر فردای آن روز ساعت شش و پانزده دقیقه و روز بعد ساعت شش و سی دقیقه از خواب برخیزد، پیشرفت زیادی کرده است. سعی کنید در این مورد به تدریج به حالت ایدهآل برسید.
به کودک اطمینان خاطر بدهید. بعضی از کودکان نگران این هستند که مبادا بیش از حد بخوابند. آنها را مطمئن کنید که در صورت لزوم آنها را از خواب بیدار خواهید کرد. و یا این که بالای سر آنها ساعت زنگدار بگذارید.
قانون «پنج دقیقه صبر کن» را اجرا کنید. احتمالا شما نیاز دارید که به جای کودک، خودتان را تقویت کنید. هنگامی که صدای گریه و یا حرکت کردن کودک را شنیدید، سریعا سراغ او نروید. ابتدا پنج دقیقه صبر کنید و سپس به اتاق او بروید؛ مگر مواقعی که فکر مبیکنید کودک واقعا مشکلی دارد. بعد از چند روز میبینید که کودک بلافاصله یا کمی بعد دوباره به خواب میرود. اگر هنوز زود از خواب برمیخیزد، دوباره این قانون را به کار ببرید.
به کودک پاداش دهید. در مورد کودکی که حرفها را به خوبی میفهمد، میتوانید از پاداش دادن استفاده کنید. این روش معمولا در مورد کودکان بالای سه سال به خوبی موثر واقع میشود. برای کودک اهداف جزئی انتخاب کنید تا به تدریج به آنها برسد.
اگر به عنوان پاداش به کودک یک اسباببازی میدهید، اطمینان حاصل کنید که اگر بدون حضور شما با آن بازی کند، خطری او را تهدید نمیکند. کودکان را با اسباب بازیهایی که به راحتی از یکدیگر جدا میشوند و به صورت اجزاء کوچک قابل بلع درمیآیند، تنها نگذارید. همچنین در مورد اسباب بازیهایی که سیم دارند احتیاط کنید. ممکن است بخواهید که جدول جایزره را با مورد بعدی (تمرین مثبت) همراه کنید.
منبع:مرکز مشاوره و روانشناسی ایران-روانشناسی کودکان:کودکان و مشکلات صبحگاهی
همه والدین در مورد تنبیه کودک، عقاید شخصی مخصوصی دارند. چه آنهایی که آن را میپذیرند و یا رد میکنند، از تنبیه به عنوان یک روش آموزشی مناسب برای کودکانشان استفاده میکنند. وقتی که کودکتان را به اتاقش میفرستید، زمان تماشا کردن تلویزیون را محدود میکنید و به او اجازه بارزی کردن با اسباببازی مورد علاقهاش را نمیدهید؛ یا وقتی که به یکباره و به دنبال نزدیک شدن کودک به اجاق گاز، ناگهان فریاد میکشید: «نکن!» در واقع برای اصلاح رفتارها از اصول تنبیه استفاده کردهاید.
اگر میتوانستیم کودکانمان را فقط با استفاده از روشهای مثبت تربیت کنیم، خیلی عالی بود؛ اما نمیتوانیم. برای آموختن الگوهای رفتاری شایسته، هم روشهای مثبت و هم منفی لازم هستند. ما قصد نداریم تنبیه را بپذیریم یا رد کنیم. بلکه میخواهیم روش آن را بیاموزیم تا هنگامی که تنبیه به عنوان یک روش تربیتی ضروری بود، تاثیر بیشتری داشته باشد.مشاورکودک انلاین
تنبیه به تنهایی نمیتواند نتایج دلخواه را فراهم کند. زیرا بهطور کلی روشی منفی است. این روش به کودک میآموزد که چه کاری را نباید انجام دهد. اما نمیآموزد که چگونه باید رفتار کند. وقتی تنبیه را بدون تقویت رفتار شایسته به کار میبریم، کودک نمیداند رفتار ناپسندش را با چه رفتاری جایگزین کند.
هیتر سه ساله برای رسیدن به یک لیوان از صندلی بالا میرود. مادرش او را از صندلی پایین میگذارد و به خاطر بالا رفتن از آن، او را سرزنش میکند. هیتر گریه میکند و میگوید، «دیگه نمیروم بالا، مامان». تا این مرحله خوب است؛ اما این دختر بچه نمیآموزد که میتواند از جایی امنتر لیوان بردارد، یا دفعه بعد باید از کسی کمک بخواهد. او آموخته است که چه کاری ر نکند؛ ولی یاد نگرفته است که چه باید بکند.
به علاوه، تنبیه وقتی موثر است که وقتی باشد چون وقتی از یک تنبیه به دفعات زیاد استفاده شود، تاثیرش را از دست میدهد. والدین مکررا چیزهایی شبیه این را به ما میگویند: «اولین باری که کارل را تنبیه بدنی کردم، خیلی گریه کرد و پس از آن، برای مدت طولانی رفتارش تصحیح شد، اما حالا که مرتبا به خاطر رفتارهای نادرستش تنبیه بدنی میشود، هیچ تاثیری ندارد و به نظر نمیرسد که به هیچ وجه اهمیتی بدهد.» این یک واکنش تطبیقی کلاسیک است، و به سبب همین اثر است که ما تنبیه بدنی را به عنوان شکلی از تنبیه توصیه نمیکنیم.
از آنجای یکه گاه تنبیه به عنوان یک روش مدیریت، لازم میشود، این پرسش شکل میگیرد که: پس چه وقت و چگونه میتوانیم از آن استفاده کنیم؟ ما این اصول را پیشنهاد میکنیم:
تنبیهی را انتخاب کنید که رفتار ناخواسته را کاهش دهد
تنبیه فقط هنگامی موثر قلمداد میشود که بروز رفتار نامناسب را کاهش دهد. در بسیاری از مواقع، کودکان را برای تنبیه به دفتر مدیر مدرسه میفرستند؛ ولی همانطور که انتظار میرود، نتیجهای عاید نمیشود. دانشآموز از انجام تکالیف ودداری میکند و از منتظر ماندن در دفتر مدرسه لذت میبرد، پس رفتارش با بیتوجهی تقویت میشود.
تنبیه بدنی، ایجاد محدودیت و گرفتن اسباب بازیها یا امتیازات خاص (مانند تماشای کارتون) در صورتی «تنبیه» تلقی میشوند که موثر واقع شوند.
برای نمونه، مایکل نه ساله را به خاطر کتک زدن خواهرش به اتاقش فرستادند، او در آنجا با کامپیوتر و اسباب بازیهایش مشغول بازی شد. وقتی مادرش به او گفت که میتواند از اتاق بیرون بیاید، در حال تماشای کارتون مورد علاقهاش بود. او حتی فراموش کرده بود که تنبیه شده است. به علاوه، وقتی از اتاق خارج شد، خواهرش را دوباره کتک زد تا باز به اتاقش فرستاده شود.
پس نصیحت ما این است که نخست نتایج تنبیه را بررسی کنید. اگر رفتار هدف کاهش یافته بود، میتوانید دوباره از آن نوع تنبیه استفاده کنید. در غیر این صورت، تکرار آن تنبیه سودی ندارد و باید روش دیگری را بیازمایید.
در تنبیه زیادهروی نکنید
اگر بیش از حد از تنبیه استفاده کنید، کودک شما به آن عادت خواهد کرد و تنبیه تاثیر خود را به تدریج از دست خواهد داد. هر اقدامی ـ اگر هم موثر باشد ـ شامل ممنوع کردن تماشای تلویزیون، تنبیههای بدنی و غیره با استفاده بیش از حد تضعیف میشود و اثر مورد نظر شما را ایجاد نخواهد کرد.
از تنبیه در کنار روشهای مثبت استفاده کنید
وقتی تنبیه را به عنوان یک روش انتخاب میکنید، باید به کودک آموزش نیز بدهید. تنبیه به تنهایی رفتار خوب را به کودک نمیآموزد. برای تشویق کودک به انجام آنچه میخواهید، باید تفهیمش کنید، به او آموزش دهید و در صورت اصلاح رفتار مزبور، پاداشی برایش در نظر بگیرید. اگر کودکتان را به خاطر دویدن به سمت خیابان تنبیه کردید، سپس باید روش عبور از خیابان را به او آموزش دهید. و در نهایت به خاطر منتظر ماندن در کنای خیابان یا عبور محتاطانه از خیابان، او را تحسین کنید. با این روش، تاثیر تنبیه بیشتر خواهد شد.
تنبیه را به تعویق بیندازید
اگر قصد تنبیه کودکتان را دارید، درست پس از رفتار ناپسندش این کار را انجام دهید. رفتار انسان را پیامدهای بدون وقفه کنترل میکنند. (این پیامدها میتوانند مثبت یا منفی باشند) پس صبر نکنید تا «بابا بیاد خونه». تا عصر یا فردا یا هفته بعد صبر نکنید. هر تنبیهی، اثرش را با گذشت زمان از دست میدهد و ممکن است کودک نتواند ارتباط تنبیه را با عمل ناپسندش درک کند.
همیشه پیامدها را تشریح کنید
کودک باید بداند چه رفتاری شما را ناراحت میکند و در صورت پافشاری در انجام آن، واکنش شما چه خواهد بود. تصمیم خود و پیامدهای نادیده گرفتن آن عمل را به او بگویید.
ثابت قدم باشید
تنبیه موثر نه تنها یک تنبیه بدون وقفه است، بلکه تنبیهی است که برای کودک قابل پیشبینی باشد. تنبیه باید در تمام مواردی که آن رفتار ناپسند سر میزند، انجام شود. اگر به کودکتان گفتهاید که در صورت پرت کردن عروسکش، آن را از او خواهید گرفت، پس از هر بار پرت کردن به وعده خود عمل کنید تا همیشه منتظر پیامدهای رفتار ناپسند خود باشد.
منبع:مرکز مشاوره و روانشناسی ایران-مشاور کودکان آنلاین:چگونگی تنبیه کودک